Μεταξουργείο: Ανακαλύπτοντας την άκρη της Αθήνας με τον Εμμανουήλ Ροΐδη

Μιχάλης Βαρλάς, Ιστορικός: “Η αρχαιότητα και η νέα ιστορία δένουν με τα γραφικά παλιά κτίσματα που σώζονται, κάποια ακόμα με την χαρακτηριστική πλινθοδομή από τη λάσπη της περιοχής.”

Ξεμυτίζοντας από το Μετρό, στο Σταθμό Μεταξουργείο, αφήνουμε δεξιά μας το μνημείο των Πεσόντων Αεροπόρων για να βρεθούμε στην ιστορική πλατεία Μεταξουργείου που “ακρωτηριάστηκε” για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Αχιλλέως που οδηγεί στην έξοδο προς την Κόρινθο. Στο κέντρο μια κρήνη, έργο αγνώστου καλλιτέχνη που στήθηκε στην πλατεία το 1925 αφού διανυκτέρευσε από το 1853 στην Πλατεία Δημοπρατηρίου. Το νερό ακόμα και το 1925 ήταν ένα σπάνιο αγαθό για την πόλη.

Κατευθύνομαι προς την Ακαδημία Πλάτωνος με συντροφιά τον Εμμανουήλ Ροΐδη που τo μακρινό Ολυμπιακό έτος 1896 γράφει πρώτος για την υποβαθμισμένη περιοχή στο πνευματώδες «Παράπονο του Νεκροθάπτου».

Ακολουθώ την οδό Βιργινίας Μπενάκη, μητέρας της Πηνελόπης Δέλτα, βαδίζω πέρα από τα όρια της πόλης του 1900, σε ένα τοπίο πολύ διαφορετικό από αυτό που διασχίζει ο Ροΐδης, «Όπου ουδέν υπάρχει το δυνάμενον να θαμβώση την όρασιν, αλλά ούτε να την κούραση».

Η ευθεία του δρόμου οδηγεί στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου που δύσκολα προδίδει το παρελθόν της, αν εξαιρέσει κανείς το μικρό ναΰδριο με τον τάφο του πρώτου ιδιοκτήτη της περιοχής μετά την Παλιγγενεσία, του φαναριώτη ηγεμόνα, Γεωργίου Καρατζά. Η οικογένειά του δώρισε στον Δήμο μια μεγάλη έκταση για να δημιουργηθεί το νεκροταφείο των φτωχών της πόλης που λειτούργησε ανάμεσα σε δυο υγειονομικές κρίσεις, του λοιμού του 1853 και της ισπανικής γρίπης, της “γιαγιάς” του δικού μας covid, το 1918.

Τριγύρω δεν θα συναντά πια κανείς τα οινοπωλεία του 1896 με τις πετυχημένες επωνυμίες, «Ανάπαυσις» και «Ματαιότης» αλλά ούτε και το θρυλικό ψιλικατζίδικο του 20ου αιώνα «Το κορίτσι της γειτονιάς», αποκαλυπτικά και τα δυο των διαδοχικών ταυτοτήτων της περιοχής.

Σήμερα στη θέση του παλιού νεκροταφείου βρίσκει κανείς σχολεία, τα ίχνη του αρχαίου δρόμου που ανακαλύφθηκαν μετά το 1930, και το παλιό δημοτικό ιατρείο, χαρακτηριστικό για τη χρήση των γερμανικών δομικών υλικών και σχεδίων που ήρθαν ως πολεμικές αποζημιώσεις του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ακολουθώ την κατεύθυνση που μας δείχνει ο αρχαίος δρόμος είτε από την οδό Μοναστηρίου είτε από την Τιμαίου. Η αρχαιότητα και η νέα ιστορία δένουν με τα γραφικά παλιά κτίσματα που σώζονται, κάποια ακόμα με την χαρακτηριστική πλινθοδομή από τη λάσπη της περιοχής.

Για έναν αιώνα περίπου, η περιοχή δεν ήταν παρά ένα μεγάλο περιβόλι με εσπεριδοειδή, ροδιές και λαχανόκηπους και πλήθος εσωτερικών μεταναστών που δούλευαν την γη. Ο προστάτης των περιβολάρηδων, ο Άγιος Τρύφωνας, έδινε από τα προεπαναστατικά χρόνια το όνομα της γειτονιάς, με την παραφθορά «Άστριφος». Πίσω από τον ναό, απλώνεται το πάρκο, μια όαση σε απόσταση αναπνοής από το θορυβώδες κέντρο της μεγαλούπολης.

Η ύπαρξη του πάρκου οφείλεται στην αναζήτηση της Ακαδημίας Πλάτωνος από τον Παναγιώτη Αριστόφρονα, μικρασιάτη Αιγυπτιώτη, σύζυγο της Ιωάννας Καζούλη, ιδιοκτήτριας της ομώνυμης βίλας στην είσοδο της Κηφισιάς. Ο Αριστόφρων πέτυχε να θέσει τις ανασκαφές στην περιοχή υπό την αιγίδα της Ακαδημίας Αθηνών και να απαγορευτούν πολλές δραστηριότητες στους υποτιθέμενους αρχαιολογικούς χώρους.

Τα αποτελέσματα των ανασκαφών μπορεί να τα δει στα χωριστά τμήματα του πάρκου ανάμεικτα με όμορφους περιπάτους, μια παιδική χαρά, ανθρώπους να χαίρονται τον ελεύθερο χρόνο τους και ευκαιρίες για ποιοτικό φαγητό ψυχαγωγία και διασκέδαση στα καταστήματα που κοιτάνε «τα αρχαία» και παίρνουν τα ονόματα τους από τον Πλάτωνα και την Πολιτεία.

Μετά από μια ανάπαυλα, μια βόλτα ως τον λόφο του Ίππιου Κολωνού μού αποκαλύπτεται η θέα που χαίρονταν οι Αθηναίοι όταν γιόρταζαν τα Κούλουμα στον λόφο και στα πεδινά του Κολωνού, που εδώ και δεκαετίες διασχίζει η οδός Λένορμαν. Δύσκολα καταλαβαίνεις ότι ο δρόμος είναι αφιερωμένος στον φιλέλληνα αρχαιολόγο Σαρλ Λενορμάν που πέθανε στην Αθήνα το 1859 και η καρδιά του αναπαύεται μέσα στην γλυπτή υδρία στην κορυφή του λόφου δίπλα στην επιτύμβια στήλη του μελετητή της ελληνικής μυθολογίας Karl Otfried Müller. Σε αυτό τον λόφο, ο Σοφοκλής που φέρεται ότι γεννήθηκε στον Κολωνό, φέρνει τον Οιδίποδα για να κλείσει στην Αττική τον Θηβαϊκό κύκλο της δραματικής ποίησης.

Την αριστοκρατική συνοικία των αρχαίων κατέλαβαν στα νεότερα χρόνια εσωτερικοί μετανάστες που συνήθως έφταναν από τον ανενεργό σήμερα Σιδηροδρομικό Σταθμό Πελοποννήσου. Κατασκευασμένος το 1884 αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής των ευρωπαϊκών σταθμών. Σήμερα είναι εγκαταλειμμένος αλλά διατηρούνται πολύ καλά οι μεταλλικές κατασκευές στα στέγαστρα, τα υπέροχα φανάρια από αυτά που χρησιμοποιούνταν στις ατμομηχανές και το χαρακτηριστικό ρολόι που σημαίνει και το τέλος της διαδρομής.