Ο κορονοϊός έφερε πολλά νομικά ερωτήματα σχετικά με την υποχρέωση εκτέλεσης αστι-κών συμβάσεων, την αστική ευθύνη και την ασφάλιση αστικής ευθύνης καθώς και την ανάγκη ικανοποίησης τυχόν αξιώσεων.
Το δίκαιο μας ορίζει γενικά στον Αστικό Κώδικα ότι η αστική αδικοπρακτική ευθύνη απορρέει από τις σχετικές διατάξεις του Αστικού Κώδικα (Α.Κ.) για τις αδικοπραξίες. Πιο συγκεκριμένα, βάσει του άρθρου 914 Α.Κ. , όποιος ζημιώσει άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει. Επίσης βάσει των άρθρων 929 και 932 Α.Κ. σε περίπτωση βλάβης του σώματος ή της υγείας υπάρχει υποχρέωση αποζημίωσης από τον υπαίτιο για την περιουσιακή ζημία, αλλά και για την ηθική βλάβη αν αποδειχθεί αιτιώδης συνάφεια με τη βλαπτική συμπεριφορά του υπαιτίου και, αν προκληθεί και θάνατος, υπάρχει υποχρέωση αποζημίωσης για ψυχική οδύνη. Επιπλέον, υφίσταται και η «ευθύνη του προστήσαντος» (άρθρο 922 Α.Κ.), που αφορά τις περιπτώσεις αδικοπρακτικής ευθύνης υπαλλήλου στην περίπτωση ξενοδοχειακών επιχειρήσεων, εφόσον θα αποδειχθεί ότι προκλήθηκε ζημία.
Συνεπώς, το μείζον πρακτικό ζήτημα που ανέκυψε με την επέλευση της πανδημίας του κορωνοϊού COVID-19 αφορούσε στην απόδειξη της αιτιώδους συνάφειας. Στην περίπτωση των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων, είναι δύσκολη η απόδειξη αιτιώδους συνάφειας και το νομικό τοπίο θολό. Ακριβώς αυτή η δυσχέρεια στην στοιχειοθέτηση της ύπαρξης ή μη της αιτιώδους συνάφειας κατέστησε επιτακτικότερη την ανάγκη αποσαφήνισης και χρειάστηκε να υπάρξει ένα συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο που να οριοθετεί την ευθύνη των ξενοδόχων σε περίπτωση κρούσματος κορωνοϊού COVID-19.
Η πολιτεία θέσπισε το νόμο ν. 4688/2020, «Ειδικές μορφές τουρισμού, διατάξεις για την τουριστική ανάπτυξη και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄ 101/2020), όπου η ειδική διάταξη του άρθρου 60 αφορά τα υγειονομικά πρωτόκολλα των τουριστικών επιχειρήσεων και αναφέρει ότι η αστική ευθύνη των τουριστικών επιχειρήσεων έναντι οιουδήποτε προσώπου, σχετιζόμενη αμέσως ή εμμέσως με τον κορωνοϊό COVID-19, δεν προκύπτει, σε περίπτωση κατά την οποία, οι τουριστικές επιχειρήσεις αποδεικνύουν την εφαρμογή των όρων των ει-δικών πρωτοκόλλων υγειονομικού περιεχομένου και ο ισχυ-ριζόμενος ζημιωθείς φέρει το βάρος αποδείξεως της ζημίας που υπέστη και της αιτιώδους συνάφειας μεταξύ της ζημίας αυτής και της μη σωστής εφαρμογής των όρων των ειδικών πρωτοκόλλων υγειονομικού περιεχομένου.
Ο ενάγων τουρίστας καλείται να αποδείξει και το ότι εκτέθηκε στον ιό εντός της ξενοδοχειακής μονάδας αλλά και το ότι το ξενοδοχείο δεν τηρούσε τα υγειονομικά πρωτόκολλα. Με άλλα λόγια, η αστική ευθύνη των ξενοδόχων ως φυσικών προσώπων αλλά και των ξενοδοχείων ως νομικών προσώπων αφορά στη διαπίστωση του αν τηρήθηκε το σχετικό υγειονομικό πρωτόκολλο και στην απόδειξη της αιτιώδους συνάφειας της μη τήρησης των υγειονομικών πρωτοκόλλων και της ζημιάς που υπέστη.
Αναφορικά με την υποχρέωση εκτέλεσης αστικών συμβάσεων, ένα από τα νομικά ζητήματα που ανέκυψε λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού COVID-19 και της δυστοκίας που αυτή επέφερε με τα εκτεταμένα “lockdown” είναι και αυτό του επαναπροσδιορισμού της «ανωτέρας βίας». Γενικά, είθισται στις εμπορικές συμβάσεις να υφίσταται συμβατική ρήτρα που να ορίζει τι ακριβώς συνιστά κατά τη βούληση των μερών «ανωτέρα βία», ποιες έννομες συνέπειες επέρχονται και σε ποιες ενέργειες οφείλουν τα μέρη να προβούν αν επέλθει περιστατικό «ανωτέρας βίας». Ακόμα όμως και σε περιπτώσεις που αυτό δεν ορίζεται ρητά ο νομοθέτης προβλέπει την προσφυγή σε γενικές διατάξεις του.
Στην οικογένεια των δικαιϊκών συστημάτων «αγγλοσαξωνικού δικαίου» (common law) και πιο συγκεκριμένα, αρχικά στο αγγλικό δίκαιο των συμβάσεων, όπως προκύπτει από το σώμα της νομολογίας, η «ανωτέρα βία» πρέπει να έχει συμφωνηθεί ρητά μεταξύ των μερών και να έχει αποτυπωθεί ως όρος της σύμβασης. Έτσι εναπόκειται στο δικαστήριο να ερμηνεύσει το περιεχόμενο του σχετικού όρου της σύμβασης λαμβάνοντας υπ’ όψιν και τη βούληση των μερών. Η τάση της νομολογίας όπως έχει διαμορφωθεί είναι πολύ αυστηρή στο να αποδεχθεί την επέλευση περιστατικού «ανωτέρας βίας». Κατά το αμερικανικό δίκαιο, η νομολογία τείνει να αναγνωρίζει περισσότερο την στοιχειοθέτηση επέλευσης «ανωτέρας βίας» και πάλι όμως σε εξαιρετικές περιστάσεις.
Σε αντιδιαστολή, τα δικαιϊκά συστήματα “ηπειρωτικού δικαίου” (continental law), όπως αυτό της ελληνικής έννομης τάξης, στην πλειονότητά τους αναγνωρίζουν τη δυνατότητα απαλλαγής από την υποχρέωση εκτέλεσης της σύμβασης λόγω «ανωτέρας βίας» ή άλλου γεγονότος πέρα από τον έλεγχό των μερών, με την προϋπόθεση να έχει επέλθει «δραστική και απρόβλεπτη αλλαγή συνθηκών» (άρθρο 388 ΑΚ).
Όσον αφορά την ασφάλιση αστικής ευθύνης, αυτή παρέχει συνήθως κάλυψη έναντι αξιώσεων τρίτων για ζημία περιουσίας ή σωματικό τραυματισμό. Το νομικό τοπίο για την ασφαλιστική κάλυψη για απώλειες που σχετίζονται με τον κορωνοϊό COVID-19 θα αλλάξει καθώς θα εξελίσσεται και η πανδημία, συνεπεία της οποίας υποβάλλονται αξιώσεις ασφαλιστικής αποζημίωσης. Η ασφάλιση αστικής ευθύνης και η ικανοποίηση αξιώσεων ασφαλιστικής αποζημίωσης δύναται να μετριάσουν το εύρος των συνεπειών των ζημιών που οφείλονται στην πανδημία. Παράλληλα με την ασφάλιση αστικής ευθύνης, δεσμίδες μέτρων όπως η ενεργοποίηση μηχανισμών κρατικών αποζημιώσεων βοηθούν στην παροχή περισσότερο καθολικών και ολιστικών λύσεων μέσω των παρεχόμενων «μηχανισμών αποζημίωσης».
Κυριακή Γ. Νούσια
Δικηγόρος, Δ.Ν., Ακαδημαϊκός
(University of Exeter, UK)
kgn@pklaw.gr
Γεωργία Π. Καρυδάκη
Δικηγόρος
gpk@pklaw.gr
