Επιμέλεια: Άγγελος Φασνάκης
Η Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης βρίσκεται στο Ανατολικό τμήμα της Δυτικής Μακεδονίας και το μεγαλύτερο μέρος της έκτασής της καλύπτεται από ορεινές και ημιορεινές εκτάσεις.
Η περιοχή που καταλαμβάνει βρίσκεται στην καρδιά του ηπειρωτικού χώρου της Ελλάδας και αποτελεί σταυροδρόμι μεταξύ Ηπείρου, Μακεδονίας και Θεσσαλίας.
Στην περιοχή αυτήν βρίσκεται ο ποταμός Αλιάκμονας και η τεχνητή λίμνη Πολυφύτου (η οποία διαθέτει εντυπωσιακό οικοσύστημα).
Η εν λόγω Περιφερειακή Ενότητα ανήκει στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και είναι η μεγαλύτερη από τις τέσσερις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας.
Η περιφέρεια της Κοζάνης παρουσιάζει ιδιαίτερο τουριστικό ενδιαφέρον για την ιστορία, την παράδοση, την αρχιτεκτονική (κοσμική και εκκλησιαστική), την τέχνη, τα ήθη και τα έθιμα. Συγκεκριμένα, η περιοχή περιλαμβάνει αρχαίες και βυζαντινές πόλεις με εντυπωσιακά ευρήματα, καθώς και αρχοντικά με χαρακτηριστική αρχιτεκτονική. Διαθέτει, επίσης, πληθώρα Μουσείων, Εκκλησιών και Μοναστηριών, καθώς και πολλά τοπικά έθιμα, που διασώζονται ως σήμερα. Όλα αυτά μπορούν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον μεγάλου αριθμού τουριστών, προκειμένου να ανακαλύψουν την τοπική ιστορία, την πολιτιστική παράδοση και να βρουν ανταπόκριση στα θρησκευτικά τους ενδιαφέροντα. Συμβάλλουν, έτσι, στην ανάπτυξη του πολιτιστικού και θρησκευτικού τουρισμού που είναι κυρίαρχος στην περιοχή της Κοζάνης.
Ειδικότερα, στην πόλη της Κοζάνης υπάρχει το Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο, όπου οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να θαυμάσουν συλλογές (ιστορικά αντικείμενα, εκθέματα, κ.ά.), οι οποίες αφορούν την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά (αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής, στοιχεία λαϊκής τέχνης και τοπικής παράδοσης) καθώς και τον φυσικό πλούτο της περιοχής. Επίσης, η πόλη της Κοζάνης διαθέτει το Μουσείο Σύγχρονης Τοπικής Ιστορίας, αλλά και το Αρχαιολογικό Μουσείο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης, που είναι από τις σπουδαιότερες βιβλιοθήκες στην Ελλάδα, τόσο για την ιστορία της όσο και για τα πολύτιμα βιβλία και σπάνια χειρόγραφα που διαθέτει.
Ιδιαίτερη θέση στην Κοζανίτικη κουλτούρα έχουν οι Αποκριές, η περίοδος των οποίων αρχίζει την Τσικνοπέμπτη και κορυφώνεται την Κυριακή της Τυροφάγου, η οποία θεωρείται ως μέρα της «Τρανής Αποκριάς».
Οι εορταστικές εκδηλώσεις κατά την περίοδο των Αποκριών ενισχύουν τον τουρισμό στον τόπο, εξάλλου δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι την περίοδο αυτήν, η Κοζάνη έχει τον μεγαλύτερο τουρισμό συγκριτικά με άλλες περιόδους του χρόνου. Αξίζει να αναφέρουμε, επίσης, μια πολύ σημαντική καινοτομία που ανανέωσε το προφίλ των Αποκριών της Κοζάνης, τα «sourdgames» που αφορούν κυρίως τη νεολαία της Κοζάνης και τα οποία πραγματοποιούνται από το 1997 έως σήμερα την Παρασκευή πριν την μεγάλη αποκριά, ενισχύοντας το κέφι και τη διασκέδαση των Αποκριών. Οι Αποκριάτικες στολές (μεταμφιέσεις), οι φανοί, οι μουσικές μπάντες και οι λαϊκοί οργανοπαίχτες (χάλκινα Κοζάνης) που διασκεδάζουν τον κόσμο με τα τραγούδια τους, οι χοροί, τα γλέντια, το έντονο χιούμορ, το κρασί, τα «κιχιά» (παραδοσιακές τυρόπιτες του τόπου), καθώς και το Κοζανίτικο ιδίωμα αποτελούν μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά της Κοζανίτικης Αποκριάς. Ενδιαφέρον, επίσης, έχουν και τα «Λασσάνεια», τα οποία θεσπίστηκαν από τον λόγιο και πολιτικό της πόλης, Γεώργιο Λασσάνη (1793 – 1870) και αποτελούν μια σειρά πολιτιστικών εκδηλώσεων, οι οποίες γίνονται κάθε χρόνο και περιλαμβάνουν συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις κ.ά.
Μουσείο Λαογραφίας και Φυσικής Ιστορίας Κοζάνης, Ελλάδα
Τέλος, στο κέντρο της πόλης είναι χαρακτηριστικός ο μεταβυζαντινός Ιερός Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Νικολάου, ο οποίος κτίστηκε το 1664. Οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να θαυμάσουν τις εξαιρετικές τοιχογραφίες του Ιερού Ναού, οι οποίες φιλοτεχνήθηκαν ήδη από το 1730, καθώς επίσης και το επιβλητικό καμπαναριό (κωδωνοστάσιο 26 μ., με 7 ορόφους, τετράπλευρο ρολόι και τρούλο), που κτίστηκε το 1855 και αποτελεί σήμα κατατεθέν της πόλης της Κοζάνης.
Όσον αφορά την πόλη της Αιανής, ιδιαίτερη θέση έχει το Αρχαιολογικό Μουσείο της, όπου οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν αρχαιολογικά ευρήματα από τα προϊστορικά μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια, όπως αγάλματα, αρχιτεκτονικά μνημεία, κ.ά. Ιδιαίτερη θέση έχουν επίσης το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, ο υπαίθριος αρχαιολογικός χώρος (που τοποθετείται στη θέση Μεγάλη Ράχη, σε απόσταση 1500μ. από την έξοδο της σύγχρονης πόλης) καθώς και το τοπικό έθιμο «Λαζαρίνες», κατά το οποίο πραγματοποιούνται παραδοσιακοί χοροί, το Σάββατο του Λαζάρου. Τέλος, η Αιανή διαθέτει σπουδαίους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς ναούς, όπως ο ναός της Παναγίας (11ος αι.).
Στην Πτολεμαΐδα βρίσκεται το Παλαιοντολογικό Ιστορικό Μουσείο, καθώς και το Ανθρωπολογικό Λαογραφικό Μουσείο, ενώ στα χωριά της (Πύργοι – Σπηλιά) έχουν βρεθεί οι περίφημοι Μακεδονικοί τάφοι της Εορδαίας, οι οποίοι προσελκύουν το ιστορικό ενδιαφέρον των επισκεπτών.
Στα Σέρβια χαρακτηριστικό είναι το Βυζαντινό Κάστρο (560 μ. Χ.), όπου διασώζονται ερείπια τειχών και πύργων. Μάλιστα εντός της καστροπολιτείας βρίσκεται η Μεγάλη Βασιλική (11ος αι.), καθώς και διάφορες βυζαντινές εκκλησίες που χρονολογούνται μέχρι τον 14ο αι., όπως είναι του Αγίου Δημητρίου, των Αγίων Θεοδώρων, του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και των Αγίων Αναργύρων.
Αναφορικά με την πόλη της Σιάτιστας, οι τουρίστες μπορούν να θαυμάσουν τα περίφημα αρχοντικά της, με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους, το βοτανικό Μουσείο «Ο Μπούρινος», με την πολυποίκιλη και σπάνια χλωρίδα του, το Παλαιοντολογικό Μουσείο, καθώς και το Εκκλησιαστικό Μουσείο της Σιάτιστας. Επίσης, στην περιοχή της Σιάτιστας βρίσκεται το Μοναστήρι της Παναγίας Μικροκάστρου, ιδιαίτερα γνωστό για την αναβίωσή του εθίμου των Καβαλάρηδων, την ημέρα εορτασμού του μοναστηριού. Σύμφωνα με το έθιμο αυτό, παρέες Σιατιστινών, αφού σελώσουν και στολίσουν τα άλογά τους, πηγαίνουν έφιπποι από τη Σιάτιστα στο Μοναστήρι της Παναγίας του Μικρόκαστρου, προκειμένου να προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγίας της Ελεούσας. Ενώ ιδιαίτερης σημασίας είναι και το Λαογραφικό Μουσείο Εράτυρας, καθώς και η Ιερά Μονή Αγίου Αθανασίου με μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον, διότι χτίστηκε τον 16ο αι.
Τέλος, αξίζει να αναφερθούν δύο ακόμη μοναστήρια, όπως το μοναστήρι Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στο Δρυόβουνο, το οποίο μάλιστα λέγεται ότι επισκέφτηκε ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, καθώς και το Μοναστήρι Αγίας Τριάδας στο Βυθό, στο οποίο αξίζει να θαυμάσει κανείς τις περίτεχνες τοιχογραφίες που χρονολογούνται από το 17ο αι., με την πληθώρα αγιογραφικών θεμάτων και την έντονη εκφραστικότητα.
Κλείνοντας, θα λέγαμε πως, με βάση τα παραπάνω, η περιοχή παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον στο θρησκευτικο-πολιτιστικό τομέα και ενδείκνυται κυρίως για θρησκευτικό και πολιτιστικό τουρισμό, χωρίς όμως να αποκλείονται και άλλες μορφές εναλλακτικού τουρισμού (οικοτουρισμός, γαστρονομικός, ορειβατικός, εκπαιδευτικός και αθλητικός).
