“[Οι Έλληνες] … στηρίχθηκαν στην χριστιανική θρησκεία και στα βαθειά ριζωμένα κατάλοιπα του Πιστεύω της Αρχαίας Ελλάδας για να επιζήσουν. Αυτά τα στοιχεία αποτέλεσαν την ιστορική συνέχιση των Ελλήνων. Στοιχεία που βρίσκονται […] ζωντανεμένα στα ήθη και  έθιμα […]. Η κληρονομιά ανάμεσα στους αιώνες.” Δόρα Στράτου 

 

Μοναδικά έθιμα της Σαρακοστής από τη Ρόδο, τη Σύμη και την Πάτμο που μάς βάζουν στο κλίμα μιας κατανυκτικής περιόδου συνυφασμένης με τις ιερές ακολουθίες της εκκλησίας και τη βαθειά πίστη των ανθρώπων.  

 

 

Από την Καθαρά Δευτέρα έως και τη Μεγάλη Εβδομάδα, οι Δωδεκανήσιοι τηρούσαν αυστηρή νηστεία και ξεκινούσαν τις προετοιμασίες τους για την ημέρα της Λαμπρής. Όλοι συμμετείχαν από την πρώτη εβδομάδα των νηστειών στις διάφορες εργασίες αδημονώντας για την Ανάσταση. Από τις νοικοκυρές που καθάριζαν με μεγάλη προσοχή τα σκεύη από τα “πασκαλερά”,  όπως έλεγαν τα μη νηστίσιμα φαγητά, ασβέστωναν τις αυλές και ετοίμαζαν τα κουλούρια. Τους νέους και τις νέες που καθάριζαν τις εκκλησίες και “έντυναν” πένθιμα τις εικόνες για τη Μ. Εβδομάδα. Στη Σύμη, όλοι συμμετείχαν στα νυχτέρια για να προετοιμάσουν το πιο εντυπωσιακό θέαμα κροτίδων και βεγγαλικών για το βράδυ της Ανάστασης. 

 

 

Λογής λογής λουλούδια από τις “γαβέθες” της Πάτμου ή από τις αυλές των σπιτιών της Ρόδου και της Σύμης, ασπαράγκους (άγριες μαργαρίτες) από τη δωδεκανησιακή ύπαιθρο, δενδρολίβανο, ρίγανη, νερατζόφυλλα και διάφορα αρωματικά φυτά σκορπούσαν τις μοσχοβολιές τους και περίμεναν κι αυτά να στολίσουν τις πιο άγιες ημέρες της άνοιξης.  

 

Κυριακή της Σταυροπροσκύνησης 

Την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, οι Συμιακοί ξεκινούσαν για το καθιερωμένο προσκύνημα στην Ιερά Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ Πανορμίτη. Στις εκκλησίες μοίραζαν μπουκετάκια με ευωδιαστά λουλούδια και αρωματικά φυτά. Στο Παραδείσι Ρόδου, την ονόμαζαν “Κυριακή των ματσιών”, από τη λέξη “ματσάκια”. Οι πιστοί τα έβαζαν στο εικονοστάσι για να αποξηρανθούν και μετά τα χρησιμοποιούσαν στο καπνιστήρι (θυμιατό) για να καπνίσουν (θυμιατίσουν) το σπίτι.  

 

Λάζαρος 

 Ένα έθιμο, μοναδικό, που με ανυπομονησία περίμεναν μικροί και μεγάλοι και τηρείτο με μεγάλη ευλάβεια. Το Σάββατο του Λαζάρου, έντυναν ένα παιδί, συνήθως της έκτης τάξης, που είχε καλή φωνή με τα ρούχα της εκκλησίας (παπαδάκι) και τον στόλιζαν με αρμαθιές και γιρλάντες από κίτρινες άγριες μαργαρίτες. Το παιδί αυτό έκανε τον Λάζαρο και μαζί με τους άλλους μαθητές και τους δασκάλους τους περνούσαν από τα σπίτια και έλεγαν τραγούδια. Σε κάθε σπίτι, έβαζαν τον Λάζαρο να γονατίζει σε ένα ασπροκέντητο μαξιλάρι στραμμένος προς την Ανατολή (Παραδείσι Ρόδου) ή μπροστά στα εικονίσματα και να τραγουδάει όταν ερχόταν η σειρά του: “Είδα φόβους, είδα τρόμους, είδα βάσανα και πόνους…”. Τα καλάθια των παιδιών γέμιζαν με αυγά, τα οποία στη Ρόδο τα έστελναν στα ορφανοτροφεία και σε όποιον είχε ανάγκη. Μια συγκινητική ιστορία, μάς διηγήθηκε η κυρία Ευαγγελία Παναή από το Παραδείσι Ρόδου. Τα παλιά χρόνια, ζούσε στο χωριό ο Μιχάλης Παπακωνσταντίνου, γιος του παπα-Λουκά που θυσιάστηκε στο Συλλαλητήριο της Βιλανόβας, το Πάσχα του 1919, από Ιταλούς κατακτητές. Ο Μιχάλης ήταν εκ γενετής τυφλός, ωστόσο, αυτό δεν τον εμπόδιζε να ανεβαίνει στις ψηλές βαγιές, να μαζεύει βάγια και να πλέκει σταυρούς πάνω από ένα μέτρο ύψος. Κρατώντας έναν από αυτούς τους σταυρούς πήγαινε από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούσε τον Λάζαρο.  

 

Κουλούρια και αυγούλες 

 

Δεν θα μπορούσαν να λείπουν από το γιορτινό τραπέζι τα πασχαλινά εδέσματα και κυρίως τα κουλούρια. Για την ετοιμασία τους οι νοικοκυρές ξεκινούσαν από πολύ νωρίς. Στη Σύμη, από την πέμπτη εβδομάδα της Σαρακοστής έως το Σάββατο του Λαζάρου, ενώ στη Ρόδο από το βράδυ της Μ. Τετάρτης. Στη Σύμη έφτιαχναν δύο ειδών κουλούρια, τα βοτυρένα, που δεν είχαν ζάχαρη και προορίζονταν για βουτήματα και τα ντζαχαρένα, άλλα πασπαλισμένα με ζάχαρη σαν τους κουραμπιέδες κι άλλα χωρίς την πρόσθετη ζάχαρη. Στη Ρόδο έφτιαχναν τα ανεβατά, που χρειάζονταν αρκετή ώρα για να φουσκώσουν, τα αμμωνιακένα και τις αυγούλες, που πάνω τους τοποθετούσαν κόκκινα αυγά.

Η παρασκευή των κουλουριών ήταν μια συλλογική προσπάθεια. Τα βράδια μαζεύονταν στο σπίτι κάθε νοικοκυράς, φίλες, γειτόνισσες και συγγενείς για να ζυμώσουν και να πλάσουν τα κουλούρια. Και το σπίτι μοσχοβολούσε βούτυρο και μπαχαρικά. Ιδιαίτερη σημασία έδιναν στις αυγούλες του κουμπάρου, να είναι όσο το δυνατόν μεγαλύτερες, περίτεχνα διακοσμημένες και με πολλά αυγά. Ήταν, θα λέγαμε, μεγάλα κουλούρια, όσο το μέγεθος ενός ταψιού στρογγυλού και πάνω έπλαθαν στολίδια από ζυμάρι και έβαζαν όσα περισσότερα κόκκινα αυγά μπορούσαν. Πριν το πάνε στους κουμπάρους τους, το έραναν με άνθη νερατζιάς. Έπλαθαν και κουλούρια σε σχήμα φιδιού (οφιούς), μια πανάρχαια συνήθεια, καθώς το φίδι θεωρείτο προστάτης των σπιτιών. 

 

Τελετή του Νιπτήρος 

Στο Ιερό νησί της Αποκάλυψης, τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας έχουν τις ρίζες τους στα βυζαντινά χρόνια. Ένα από αυτά είναι και η Τελετή του Νιπτήρος, που λαμβάνει χώρα τη Μ. Πέμπτη. Πρόκειται για την αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου και της προσευχής στον κήπο της Γεθσημανής από τους δώδεκα ιερείς και μοναχούς της Μονής του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου, ντυμένους με βυζαντινά άμφια. 

 

Γιαπράκια 

Το έδεσμα που δεν έλειπε από κανένα σπίτι το μεσημέρι της Μ. Πέμπτης. Αμπελόφυλλα γεμισμένα με φακόρυζο και διάφορα μυρωδικά στη Σύμη ή με βραστά χλωροκούκια στην Πάτμο, μπόλικο ελαιόλαδο και άνηθο.  

 

Οι πλειστηριασμοί του Επιταφίου 

 

Σε κάποια χωριά της Ρόδου  πριν ή μετά την περιφορά του Επιταφίου γινόταν ένα είδος εθιμικού πλειστηριασμού. Στον Ψίνθο ο πλειστηριασμός γινόταν πριν την περιφορά και όποιος έδινε τα περισσότερα χρήματα είχε το δικαίωμα να τον περάσει πρώτος κάτω από την πύλη κρατώντας τον στα χέρια. Στο Παραδείσι μετά την περιφορά του, έβγαιναν στο “τίρντισμα” οι τρεις ξύλινοι σταυροί του που ήταν ολόκληροι στολισμένοι με λουλούδια. Οι σταυροί επέστρεφαν χωρίς τα λουλούδια στην εκκλησία για να στολιστούν για την επόμενη χρονιά. Με τα χρήματα ενίσχυαν την βιβλιοθήκη του χωριού με ελληνικά βιβλία, γιατί επί Ιταλών δεν διδασκόταν η ελληνική γλώσσα στα σχολεία.  

 

Τα θρονιά 

Η πρώτη Ανάσταση το πρωΐ του Μ. Σαββάτου συνοδεύεται σε όλα τα νησιά, εκτός από την Πάτμο με το δυνατό χτύπημα των στασιδιών (των θρονιών όπως λέγονται στα Δωδεκάνησα). Ο θόρυβος πρέπει να είναι όσο πιο εκκωφαντικός γίνεται. Ο παπάς ραίνει τους πιστούς με νερατζόφυλλα.  

 

Καλή Ανάσταση!  

 

Ευχαριστούμε την κυρία Άντα Καραγιάννη, πρόεδρο ΕΠΟΤ Tourism Think Tank, Hospitality strategic Marketing Management specialist (Praxis Plus), την κα Ευαγγελία Παναή από το Παραδείσι Ρόδου για τις πληροφορίες. 

 

Πηγές:  

1. “Το χωριό μας, ο Μεσανάγρος της Ρόδου”, Ιωάννης Η. Καραγιάννης, Ρόδος 2020

2. “Αναπολήσεις από την Παλιά Σύμη”, Κωστής Β. Ζαχαρίου, Ρόδος 1987

3. “Η Ψίνθος που αγάπησα”, Ρόδος 2004

4. “Με ρίζες Βυζαντινές τα έθιμα του Πάσχα στην Πάτμο”, Αριστείδης Μιαούλης, ertnews.gr