Συνέντευξη του Καθηγητού Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο ΕΚΠΑ, κ. Βασίλειου Βερτουδάκη

 

 

Ακούστε όλη τη συνέντευξη στο Spotify!

Είναι τα αρχαία ελληνικά επίκαιρα σήμερα; Τι έχουν να μας δώσουν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, ποιητές και ιστορικοί; Ο βραβευμένος με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για την απόδοση στα νεοελληνικά του έργου «Ερωτικαί Επιστολαί» του επιστολογράφου της Ύστερης Αρχαιότητας, Αρισταίνετου, με σπουδές σε Ελλάδα και Γερμανία, με πλούσιο συγγραφικό έργο και υποτροφίες, καθηγητής, κ. Βερτουδάκης, μιλά στο grtraveller, ταξιδεύοντάς μας στη γλώσσα και τον πολιτισμό που συνεχίζει να ασκεί τη γοητεία του και έχει ακόμη να προσφέρει στον σύγχρονο δυτικό κόσμο.

 

 

Γιατί επιλέξατε να ασχοληθείτε με τις κλασικές σπουδές, κι όχι με κάποια άλλη επιστήμη;

Η πρώτη ορμή ήλθε στην εφηβεία με τη γοητεία που άσκησαν πάνω μου τα Αρχαία Ελληνικά. Η δομή της αρχαιοελληνικής σύνταξης και η πλαστικότητα της γλωσσικής έκφρασης ήταν για μένα μια προκλητική πνευματική άσκηση και μια διανοητική συναρπαγή, που έως τότε δεν την είχα αισθανθεί σε τέτοιο βαθμό ούτε, ας πούμε, στα Μαθηματικά, στα οποία ήμουν πολύ καλός. Κατόπιν, στα 16 μου, έτυχε να συναντηθώ με έναν χαρισματικό φιλόλογο, ο οποίος —πρώτος αυτός— μου έδειξε ότι η φιλολογία είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό που κάνει ο σχολικός καθηγητής. Από τότε τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους: σπούδασα στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας και συνέχισα στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης.

 

 

Ο Νίτσε έλεγε “Γίνε αυτό που είσαι”. Ποιες επιδράσεις, ποια βιώματα σάς οδήγησαν σε αυτό που είστε σήμερα;

Χαίρομαι που ξεκινάτε με αυτή τη ρήση του Φρήντριχ Νίτσε, την οποία χρησιμοποιώ κι εγώ συχνά, κυρίως απευθυνόμενος στο φοιτητικό ακροατήριο. Ο Νίτσε διασκευάζει εδώ μια αποστροφή του Πίνδαρου στον 2ο Πυθιόνικο για να δείξει την εσωτερική δύναμη της ανθρώπινης βούλησης. Οι άνθρωποι απορροφούν τον περιβάλλοντα κόσμο τους αλλά όχι με τον ίδιο τρόπο, όχι με την ίδια ένταση! Οι κεραίες κάθε υποκειμένου λαμβάνουν εκείνα τα σήματα στα οποία υπάρχουν ήδη διαμορφωμένες εσωτερικές υποδοχές. Ασφαλώς με επηρέασαν η οικογένεια, οι δάσκαλοι που άκουσα, τα βιβλία που διάβασα, οι τόποι, όπου έζησα — τα χρόνια της Γερμανίας κατά τούτο ήταν πολύ πυκνά. Εάν μπορούσα να συνοψίσω, η δίψα για γνώση, η λαχτάρα για κατανόηση, η libido sciendi, όπως λέει  ο Τζώρτζ Στάινερ, με καθόρισε.

 

Τι έχουν να μας προσφέρουν οι αρχαίοι στη σημερινή εποχή των ψηφιακών επιτευγμάτων, της τεχνητής νοημοσύνης και της ταχύτητας;

Όποιος αναστρέφεται με τους αρχαίους κλασικούς ενδυναμώνει την σκέψη του με γερά θεμέλια και οικειώνεται ευχερέστερα και τους νεότερους κλασικούς. Οικοδομεί έτσι μια στέρεη παιδεία που του προσφέρει ευρύ ορίζοντα και έγκυρα εργαλεία ανάλυσης για να διαβάσει έναν τέτοιο πολυσύνθετο κόσμο. Δεν μαγεύεται εύκολα από ρήτορες ή εφήμερες μόδες. Η σημερινή εποχή με τον κατακλυσμό της εικονικής πραγματικότητας και την θραύση κάθε ιεραρχίας απαιτεί ισχυρό κριτήριο διάγνωσης. Και κάτι ακόμη: Ο διάλογος με τους αρχαίους διαβρώνει την παντοκρατορία του τρέχοντος πολιτισμικού παραδείγματος, εκείνου του φαουστικού ανθρωπότυπου. Μας οδηγεί να σκεφτούμε —και να ακολουθήσουμε όσο μπορούμε— ένα παράδειγμα βίου πιο μετριοπαθές, λιγότερο βιαστικό και υβριστικό, σε μεγαλύτερη ισορροπία με τη φύση, με μικρότερη δίψα για την οικονομική αποτελεσματικότητα.

 

Πώς πιστεύετε ότι θα σχολίαζαν οι αρχαίοι φιλόσοφοι, ιστορικοί και ρήτορες τη διεθνή πολιτική κατάσταση σήμερα;

Καταλαβαίνω τη σκανδαλώδη πρόκληση του ερωτήματός σας αλλά ένα τέτοιο ζήτημα δεν απαντιέται! Όπως δογμάτισε τόσο παραστατικά ο Χέγκελ, «η κουκουβάγια της Αθηνάς αρχίζει το πέταγμά της μόνον όταν πέφτει το σούρουπο», δηλαδή η φιλοσοφία, εν γένει η λογιοσύνη, σπουδάζει την πραγματικότητα, όταν τα γεγονότα έχουν ήδη συντελεστεί. Οι φιλόσοφοι στοχάζονται τα του ανθρώπου και τα του κόσμου αλλά δεν μελλοντολογούν.

 

Εμπνέουν τον σύγχρονο έρωτα οι αρχαίοι ποιητές;

Η αρχαία ελληνική λογοτεχνία, καθώς αναπαριστά έναν κόσμο μεγάλης ιδεολογικής ελευθερίας που είχε αποσυνδέσει την ερωτική ηθική από κάθε θρησκευτικό καταναγκασμό, μπορεί να νομιμοποιεί ή να απενοχοποιεί στα μάτια πολλών διάφορους σεξουαλικούς προσανατολισμούς και προτιμήσεις. Σκεφθείτε για παράδειγμα ότι ο γυναικείος ομοφυλόφιλος ερωτισμός, ακόμη και στην ονοματοδοσία του, ανάγεται στη Σαπφώ, τη μεγάλη ποιήτρια της Λέσβου.

 

“Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική…”, έγραφε ο Ελύτης. Της φερόμαστε, όμως, σήμερα όπως πρέπει;

Μια γλωσσική κοινότητα στο επίπεδο του γενικού πληθυσμού συνήθως δεν σκέπτεται καθόλου αυτό το ερώτημα. Χρησιμοποιεί τη γλώσσα απλώς για να επικοινωνεί. Είναι οι ποιητές, οι πεζογράφοι, εν γένει οι γραφιάδες και οι λόγιοι, που μεριμνούν όχι μόνο για το τι αλλά και το πώς θα το πούν. Ούτε βεβαίως στην κλασική Αθήνα του 5ου αιώνα οι αστοί της πόλεως μιλούσαν ή έγραφαν όπως ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής ή ο Θουκυδίδης. Ωστόσο, είναι ωραίο, μου φαίνεται, ο καθένας μας να προσπαθεί να επικοινωνεί σε ένα επαρκές επίπεδο ελληνικών. Μου αρέσει να λέω ότι η γλωσσική μας έκφραση είναι η άυλη εξωτερική μας εμφάνιση!

 

Αν ήσασταν χρονοταξιδιώτης, σε ποια εποχή θα θέλατε να μεταβείτε και γιατί;

Ως κλασικός φιλόλογος έχω πολλές περιέργειες που θα μπορούσε να μου ικανοποιήσει μια φευγαλέα μετάβαση στο παρελθόν. Να παρακολουθήσω π.χ. την πρεμιέρα του Οιδίποδα Τυράννου του Σοφοκλή στο θέατρο του Διονύσου Ελευθερέως το 425 π.Χ. περίπου. Ή να περπατήσω στην αρχαία αγορά και να ακούω τους Αθηναίους να προφέρουν την αττική διάλεκτο — και μια στιγμή να προβάλει από ένα τσαγκαράδικο στην Οδό των Παναθηναίων ξυπόλητος ο Σωκράτης! Ωστόσο, μόνο για λίγο! Δεν θα ήθελα να ζω σε μια άλλη εποχή.

 

Ποιον κλασικό ποιητή ή φιλόσοφο θα επιλέγατε για να κάνετε τον γύρο του σύγχρονου κόσμου και γιατί;

Τον Φρήντριχ Χαίλντεριν! Τον μεγάλο αυτόν Γερμανό ποιητή και φιλόσοφο που αγάπησε την ελευθερία, πόθησε την ενότητα φύσεως και πολιτισμού, εκόλασε την παντοκρατορία του ορθού λόγου, εκστασιάστηκε με την εμπειρία του κάλλους και το βίωμα του έρωτα και που ένιωσε, όσο λίγοι, τη ματαίωση και την ερημία του βίου.

 

Ποια είναι τα αγαπημένα σας ταξίδια στην Ελλάδα;

Ένας αγαπημένος τόπος είναι η Ρόδος. Καίτοι Κρητικός στην καταγωγή, η Ρόδος είναι η γενέτειρά μου. Εκεί υπηρέτησα το μεγαλύτερο μέρος της στρατιωτικής μου θητείας, εκεί έχω πάει για συνέδρια και διακοπές. Το νησί το σημάδεψαν οι Ιωαννίτες Ιππότες και η ιταλοκρατία. Η Ελλάδα δεν έχει μόνο πολλές εναλλαγές στη γεωμορφολογία αλλά —δυσανάλογα με το μέγεθός της— και στο πολιτισμικό αποτύπωμα που άφησε το ιστορικό παρελθόν κάθε περιοχής της.