ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΒΗΘΛΕΕΜ ΜΕ ΤΡΕΙΣ ΣΤΑΣΕΙΣ

ΠΑΤΗΡ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΚΜΑΝΗΣ

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ Α.Π ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Βρισκόμαστε ήδη στις παραμονές της μεγάλης εορτής των Χριστουγέννων και υπάρχει έντονη προσμονή για τον ερχομό του Λυτρωτή, η οποία βρίσκει τους ανθρώπους σε ζωηρή κινητικότητα. Βέβαια, φέτος, εξαιτίας της πανδημίας, όλοι αισθάνονται μουδιασμένοι. Ωστόσο, η γιορτινή ατμόσφαιρα παρά τις δυσκολίες και τους περιορισμούς, είναι πλέον ευδιάκριτη. ΄Αλλοι αγοράζουν δώρα, είδη ένδυσης και υπόδησης καθώς και προμήθειες για το πλούσιο γιορτινό τραπέζι. ΄Αλλοι σκέπτονται το δρόμο της φυγής σε κάποιο μακρινό ταξίδι. ΄Αλλοι προσμένουν τη γιορτή ανάμεσα στη νοσταλγία των παιδικών χρόνων και τη σκληρότητα της σύγχρονης καθημερινότητας. ΄Αλλοι προσπαθούν να καλύψουν ανάγκες των εμπερίστατων συνανθρώπων τους, ασκούμενοι στο άθλημα της αγάπης. ΄Αλλοι στολίζουν και φωταγωγούν πλατείες, δρόμους, σπίτια και αγορές. Άλλοι τέλος σπεύδουν στους ναούς και τις ιερές ακολουθίες, έστω και εθιμικά, για τη μεγάλη συνάντηση. Ορισμένοι προσπαθούν να προλάβουν όλα αυτά και χάνονται στις βιοτικές μέριμνες.

“Συχνά, δεν υποψιαζόμαστε ότι ο Θεός Λόγος,

που γεννήθηκε μια φορά από την Παρθένο Μαρία,

μπορεί να γεννιέται κάθε μέρα στις ψυχές των ανθρώπων

και μάλιστα σύμφωνα με τη θέλησή τους

και την πνευματική τους κατάσταση.”

Στη σύγχρονη εποχή για τους πολλούς η έλευση του Λυτρωτή συνδέεται με κάποιο ακαθόριστο εξωτερικό γεγονός. Περιορίζεται, απλώς, στην προσμονή, την προσδοκία. Συχνά, δεν υποψιαζόμαστε ότι ο Θεός Λόγος, που γεννήθηκε μια φορά από την Παρθένο Μαρία, μπορεί να γεννιέται κάθε μέρα στις ψυχές των ανθρώπων και μάλιστα σύμφωνα με τη θέλησή τους και την πνευματική τους κατάσταση. Δε γίνεται αντιληπτό ότι, ο Λυτρωτής μπορεί να τις επισκέπτεται διακριτικά και κατά το μέτρο της δεκτικότητάς τους. Και οι άνθρωποι με την εκούσια συγκατάνευση στη θεία επίσκεψη έχουν τη δυνατότητα να αλλοιώνονται εσωτερικά και να καθίστανται μέτοχοι της θείας ζωής.

Σε αυτό ακριβώς αποβλέπει η εκκλησιαστική παράδοση, που για σαράντα περίπου ημέρες μας προετοιμάζει πνευματικά και μας εισάγει κλιμακωτά στο προεόρτιο κλίμα της πορείας προς τη Βηθλεέμ. Με το εορτολόγιο, τους ύμνους της θείας λατρείας, τα ιερά μυστήρια, τα μυσταγωγικά βιβλικά κείμενα και τη νηστεία μάς ταξιδεύει στην τροχιά του μεγάλου Αστέρα. ΄Ηδη άρχισαν να ψάλλονται οι καταβασίες, «Χριστός γεννάται δοξάσατε, Χριστός εξ ουρανών απαντήσατε..», ενώ παράλληλα ακούμε το κοντάκιο, «Η Παρθένος σήμερον τον προαιώνιον Λόγον, εν σπηλαίω έρχεται…». Αλλά και από την εορτή του Αγίου Νικολάου μετά τα Δοξαστικά του εσπερινού και του όρθρου ψάλλονται οι προεόρτιοι ύμνοι: «Σπήλαιον ευτρεπίζου…», «Βηθλεὲμ ἑτοιμάζου· εὐτρεπιζέσθω ἡ φάτνη· τὸ Σπήλαιον δεχέσθω, ἡ ἀλήθεια ἦλθεν·ἡ σκιὰ παρέδραμε· καὶ Θεὸς ἀνθρώποις, ἐκ Παρθένου πεφανέρωται, μορφωθείς τὸ καθ’ ἡμᾶς, καὶ θεώσας τὸ πρόσλημμα. Διὸ Ἀδὰμ ἀνανεοῦται σὺν τῇ Εὔᾳ, κράζοντες· Ἐπὶ γῆς εὐδοκία ἐπεφάνη, σῶσαι τὸ γένος ἡμῶν».

Για να έχουμε κάποιους οδηγούς στην πνευματική μας πορεία προς τη Βηθλεέμ, θα τολμούσα να την παρουσιάσω μέσα από τρεις σύντομες στάσεις με αναγωγές στη σημερινή πραγματικότητα:

Στάση πρώτη: Το Συναξάρι και η σύγχρονη έρευνα

Στο Συναξάρι της ημέρας των Χριστουγέννων[1], το οποίο μεταφέρει πληροφορίες από το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου, ένα απόκρυφο κείμενο, αναφέρεται, ότι κατά τη στιγμή της Γεννήσεως του Χριστού ο δίκαιος Ιωσήφ με δέος και φόβο παρατήρησε ότι ο ουρανός πλημμύρισε με φως, τα πετεινά του ουρανού έμειναν ακούνητα, μετέωρα στον ουρανό. Κάτω στη γη, άνθρωποι και ζώα έμειναν ακίνητα. Όσοι έτρωγαν δεν έτρωγαν, και όσοι σήκωσαν το κεφάλι δεν μπορούσαν να το κατεβάσουν. Τα χέρια τους έμειναν μετέωρα. Παράλληλα τα πρόβατα που περνούσαν στάθηκαν ακίνητα και, όταν σήκωσε ο βοσκός το χέρι να τα κτυπήσει για να προχωρήσουν εκείνο έμεινε σηκωμένο ψηλά. Τα νερά σταμάτησαν να τρέχουν, η ροή τους διακόπηκε. Η αδιάκοπη κίνηση που φέρει το κάθε τι από τη γέννηση στο θάνατο και το περιβάλλει ματαιότητα, αιφνίδια ανεστάλη. Γιατί άραγε; Διότι τη στιγμή εκείνη το Αιώνιο εισέρχεται στην καρδιά του χρόνου. Ο προ αιώνων Θεός κατέστη παιδίον νέον, εγκαινιάζοντας νέα διάσταση του χρόνου και της ιστορίας. Στην υμνολογία η αλήθεια αυτή αποτυπώνεται ως εξής: «Σήμερον ὁ ἄναρχος ἄρχεται, καὶ ὁ Λόγος σαρκοῦται». Μετά τη στιγμιαία αυτή διακοπή του χρόνου, τα πάντα επανήλθαν στη φυσιολογική τους κατάσταση, αλλά το Σπήλαιο συνέχιζε να καλύπτει πυκνή νεφέλη.

Η περιγραφή του Συναξαριστή δεν θα ήταν άστοχο να συνδεθεί με μια σύγχρονη μαρτυρία της Τόνιας Μουροπούλου, καθηγήτριας στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο που ήταν επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας για τη συντήρηση του Παναγίου Τάφου. Η Τόνια Μουροπούλου βραβεύτηκε το 2019 στη Ρώμη μαζί με άλλες σημαντικές προσωπικότητες, που διακρίθηκαν για τα επιτεύγματά τους σε διαφορετικούς τομείς δράσης και προσφέρουν στην ανθρωπότητα και τον Πολιτισμό. Η υψηλή τιμή τής απονεμήθηκε από τα διεθνή βραβεία Giuseppe Sciacca, έναν από τους μεγαλύτερους θεσμούς παγκοσμίως. Και βραβεύτηκε για την επιτυχία συντήρησης του Παναγίου Τάφου. Η ίδια μίλησε καταρχήν για τις επιστημονικές εφαρμογές λέγοντας: “Το ΕΜΠ και η Ελλάδα βρίσκονται στην διεθνή πρωτοπορία της τεχνογνωσίας και υψηλής τεχνολογίας σήμερα, στην ψηφιακή εποχή όπου μπορεί διεπιστημονικά να εναρμονίσει ένα ολοκληρωμένο ψηφιακό μέσο, όλα τα δεδομένα της Αρχιτεκτονικής, Γεωμετρικής, Νομοστατικής και να τα διαχειριστεί με τρόπο ακριβή και χρονικά και οικονομικά με αποτέλεσμα την δομική ακεραιότητα των μνημείων, τον απόλυτο σεβασμό και την ανάδειξη των αξιών”. Η κ. Μοροπούλου στη συνέχεια αναφέρθηκε στην “ιδιαίτερη και μοναδική ” στιγμή που ανοίχθηκε ο Πανάγιος Τάφος. “Αισθανόμασταν ενώπιος ενωπίω. Αυτός ο Τάφος είναι ζωντανός, είναι ένα μνημείο που μιλάει με όλη την ανθρωπότητα”.

‘’ Η κ. Μοροπούλου […]αναφέρθηκε

στην “ιδιαίτερη και μοναδική ” στιγμή που ανοίχθηκε

ο Πανάγιος Τάφος.

“Αισθανόμασταν ενώπιος ενωπίω.

Αυτός ο Τάφος είναι ζωντανός,

είναι ένα μνημείο που μιλάει με όλη την ανθρωπότητα.’’

Κάτι ανάλογο είχε πει στην γαλλική τηλεόραση το 2016: «όταν επιχειρήσαμε να εξερευνήσουμε την κοιλότητα της ιερής πέτρας, τα μηχανήματα χάλασαν, σταμάτησαν. Ο Πανάγιος Τάφος είναι ζωντανός. Υπάρχουν φυσικά φαινόμενα που μπορεί να διαταράξουν τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Θα πρέπει απλά να παραδεχτώ ότι η δύναμη με την οποία πιστεύουμε ή σκεφτόμαστε είναι μέρος αυτών των φαινομένων». Σύμφωνα με το ρεπορτάζ καμία λογική εξήγηση, δεν μπόρεσε να αιτιολογήσει τη μαζική βλάβη των μηχανημάτων τελευταίας τεχνολογίας για λίγα λεπτά με το άνοιγμα του τάφου.

Η σκέψη πάει κατευθείαν στη διήγηση του Συναξαριστή. Στη διακοπή του χρόνου. Κατά τη Γέννηση του Χριστού σταμάτησε για λίγο ο χρόνος, διότι ο Άχρονος εισέρχονταν στον κοσμικό χωροχρόνο. Κατά τη συντήρηση του Παναγίου Τάφου τα μηχανήματα σταμάτησαν, όταν ο πεπερασμένος και χοϊκός άνθρωπος εισέρχονταν στη χώρα του Άχρονου και Αιώνιου Θεού, άγγιζε τη χώρα του Αχωρήτου. Και η σκέψη αυτή ενισχύεται από τη βυζαντινή αγιογραφία που εικονίζει το νεογέννητο Χριστό φασκιωμένο μέσα σε ένα μνημούρι. Προεικόνιση της τριημέρου ταφής και της λαμπροφόρου Αναστάσεως θα πουν οι ειδικοί της βυζαντινής Τέχνης.

Στάση δεύτερη: Η σιωπή του δικαίου Ιωσήφ

Εάν είναι αληθές, ότι η γλώσσα του μέλλοντος αιώνος θα είναι η σιωπή, τότε ο Ιωσήφ, ο Μνήστωρ της Παρθένου, είναι τύπος του ανθρώπου του μέλλοντος αιώνος. Στα Ευαγγέλια δεν διασώζεται κανένας λόγος του, δεν αναφέρεται καμιά συνομιλία του. Περιγράφονται μόνο οι σκέψεις του και οι ενέργειές του. Προσεγγίζει το μυστήριο της άφατης κένωσης του Υιού και Λόγου του Θεού με δέος, περίσκεψη και σιωπή. Κι όταν λογισμοί αμφιβολίας τον κατακλύζουν, κι όταν η ταραχή του προξενεί ανυπόφορο ψυχικό πόνο, τότε μιλάει ο ουρανός.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο Ιωσήφ επιλέχθηκε στο κατώφλι του γήρατός του να γίνει προστάτης και φύλαξ της Παρθένου. Όμως στη διάρκεια της μνηστείας, Εκείνη βρέθηκε έγκυος «εκ Πνεύματος Αγίου». Το γεγονός αυτό του προκάλεσε αμφιβολίες και την θεώρησε «κλεψίγαμο». Σύμφωνα με τον ποιητή του Ακαθίστου ΄Υμνου: «Ζάλην ένδοθεν έχων λογισμών αμφιβόλων, ο σώφρων Ιωσήφ εταράχθη».

Η ταραχή αυτή «μεταφράζεται» με γλαφυρό και δραματικό τρόπο από άλλο υμνωδό που ψάλλεται στην Α΄ Ώρα της εορτής των Χριστουγέννων: «Τάδε λέγει Ἰωσήφ πρός τήν Παρθένον· Μαρία, τί τό δράμα τοῦτο, ὅ ἐν σοί τεθέαμαι; Ἀπορῶ καί ἐξίσταμαι, καί τόν νοῦν καταπλήττομαι. Ἀντί τιμῆς, αἰσχύνην· ἀντ’ εὐφροσύνης, τήν λύπην· ἀντί τοῦ ἐπαινεῖσθαι, τόν ψόγον μοι προσήγαγες. Οὐκ ἔτι φέρω λοιπόν, τό ὄνειδος ἀνθρώπων· ὑπό γάρ ἱερέων ἐκ τοῦ ναοῦ ὡς ἄμεμπτον Κυρίου σέ παρέλαβον· καί τί τό ὁρώμενον;».

“…σωστική μπορεί να αποβεί και η σιωπή.

Όχι η ένοχη σιωπή, αλλά εκείνη που συνοδεύεται από απλότητα καρδιάς,

διαύγεια, ευρυχωρία και άνευ όρων υπακοή στο θείο θέλημα.”

Όμως παρά τους λογισμούς, επειδή ο Ιωσήφ ήταν ευλαβής και δίκαιος, δεν θέλησε να διαπομπεύσει τη Μαριάμ. Αποφάσισε να διαλύσει τον αρραβώνα, χωρίς επίσημη διαδικασία. Τότε ακριβώς εμφανίστηκε στον ύπνο του άγγελος Κυρίου και του είπε: «Ιωσήφ απόγονε του Δαβίδ, μη διστάσεις να πάρεις στο σπίτι σου την Μαριάμ, γιατί το παιδί που περιμένει, προέρχεται από το Άγιο Πνεύμα. Θα γεννήσει γιό, και θα του δώσεις το όνομα Ιησούς, γιατί αυτός θα σώσει το λαό του από τις αμαρτίες του» (Ματθ. 1, 20-21).

Στη συνέχεια ο ευαγγελιστής παραθέτει την προφητεία του Ησαΐα, σύμφωνα με την οποία η Παρθένος θα μείνει έγκυος και θα γεννήσει γιό, και θα του δώσουν το όνομα Εμμανουήλ, που σημαίνει, ο Θεός είναι μαζί μας.

Ο Ιωσήφ είναι μοναδικό πρόσωπο, διότι ακολούθησε την οδό της καρδιάς κι όχι την αυστηρότητα του νόμου. Χαρακτηρίσθηκε δίκαιος, παρότι δεν έμεινε προσκολλημένος στον παλαιό νόμο, τον οποίο υπερέβη συνεργώντας στο έργο της χάριτος. Έγινε διάκονος της νέας διαθήκης, όχι του γράμματος του νόμου αλλά του Πνεύματος του Θεού. «Το γαρ γράμμα αποκτέννει, (μας συντρίβει και μας πληγώνει) το δε πνεύμα ζωοποιεί» (Β΄ Κορ. 3,7). Εξάλλου, η χριστιανική δικαιοσύνη βρίσκεται πέρα και πάνω από τα όρια οποιασδήποτε προσκόλλησης στο γράμμα του νόμου.

Ο ευαγγελικός λόγος είναι ζωντανός και δραστικός, πιο κοφτερός κι από κάθε δίκοπο σπαθί· εισχωρεί βαθιά και κρίνει τους διαλογισμούς και τις προθέσεις των ανθρώπων (βλ. Εβρ. 4,12). Εξίσου όμως σωστική μπορεί να αποβεί και η σιωπή. Όχι η ένοχη σιωπή, αλλά εκείνη που συνοδεύεται από απλότητα καρδιάς, διαύγεια, ευρυχωρία και άνευ όρων υπακοή στο θείο θέλημα. Στην περίπτωση του Ιωσήφ η σιωπή υπουργεί το θαύμα της Γεννήσεως του Χριστού.

Στάση τρίτη: Και η κτίσις αγάλλεται

Στην εκκλησιαστική υμνογραφία, που στην ουσία αποτελεί υπομνηματισμό του βιβλικού μηνύματος για τη σωτηρία του κόσμου, με ποιητικό και γλαφυρό τρόπο περιγράφεται το κάλλος της κτίσεως και η συμμετοχή της σε όλα τα θαυμαστά γεγονότα της θείας ενανθρώπησης. Το φυσικό περιβάλλον υπάρχει για τον άνθρωπο και ανάγει στο Δημιουργό. «Οι ουρανοί διηγούνται δόξαν Θεού ποίησιν δε χειρών αυτού αναγγέλλει το στερέωμα» (Ψαλμ. 18,1), γράφει ο ψαλμωδός, ενώ ο νομπελίστας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης γράφει για τον «Ποιητή των νεφών και των κυμάτων που κοιμάται μέσα μας» (΄Αξιον Εστι, Τα πάθη, Ανάγνωσμα β΄, στ΄).

Όμως, για να γίνει αναγωγή από το αισθητό κάλλος των κτισμάτων στον «Ωραίον κάλλει παρά τους υιούς των ανθρώπων» (Ψαλμ. 44,3), από την ομορφιά της δημιουργίας στον Κτίστη και Δημιουργό των απάντων, για να ξυπνήσει ο «κατ’ εικόνα Θεού» πλασμένος άνθρωπος, χρειάζονται γυμνασμένες πνευματικές αισθήσεις. Εσωτερική κάθαρση από το επαχθές βάρος και την ομίχλη των φθοροποιών παθών. Έτσι η υλική δημιουργία, που αποτελεί έκφραση της προνοητικής ενέργειας του Θεού προς το τελειότερο πλάσμα του, μπορεί να γίνει πηγή έμπνευσης. Οι υμνογράφοι που διαθέτουν καθαρή καρδιά, συνδέουν την ωραιότητα της κτίσης με τη λαμπρότητα του Κτίστη και διδάσκουν τους πιστούς.

“Όλα μας διδάσκουν και μας οδηγούν στον Θεό.

Όλα γύρω μας είναι σταλαγματιές της αγάπης του Θεού.

Και τα έμψυχα και τα άψυχα και τα φυτά και τα ζώα και τα πουλιά

και τα βουνά και η θάλασσα και το ηλιοβασίλεμα

και ο έναστρος ουρανός.”

Κι ενώ με την πτώση του ανθρώπου, «η κτίση συστενάζει και συνωδίνει άχρι του νυν» (Ρωμ. 8,22), με τη Γέννηση του Σωτήρος «τα σύμπαντα χαράς πληρούνται», διότι Χριστός ετέχθη εκ της Παρθένου». Στην υμνογραφία των Χριστουγέννων η κτίση κατέχει ουσιαστική θέση. Οι ιεροί υμνογράφοι άλλοτε την παρουσιάζουν να προευτρεπίζεται, άλλοτε να συγχορεύει, άλλοτε να ευγνωμονεί και άλλοτε να στέκεται εκστατική μπροστά στο «υπέρ λόγον και έννοιαν ξένον μυστήριον» της θείας συγκατάβασης.

Ουρανός και γη, άστρα και σπήλαιο, έρημος και φάτνη, όρη και δένδρα, ζώα και φυτά συμμετέχουν στο υπερφυές γεγονός της θείας συγκατάβασης και υπουργούν το θαύμα. «Ευφραίνεσθε δίκαιοι· ουρανοί αγαλλιάσθε· σκιρτήσατε τα όρη Χριστού γεννηθέντος», ψάλλει η Εκκλησία και καλεί σε θεία συνήχηση και αρμονικό συνεορτασμό τα επίγεια με τα ουράνια, τα λογικά με τα άλογα, τους αγγέλους με τους ανθρώπους.

Δια χειρός Κόντογλου

Ο Φώτης Κόντογλου ακολουθώντας την θεσπέσια υμνογραφία της εορτής, περιγράφει το διάκοσμο της εικόνας της Γεννήσεως ως εξής: «Ο περίγυρος της αγίας ταύτης εικόνος, με τα καθέκαστά του είναι τερπνός, δια το φαιδρόν και σωτήριον μυστήριον της Γεννήσεως του Κυρίου. Ο Χρωματισμός των βουνών είναι χαριέστατος και γλυκός, με ελαφρά ισκιώματα. Άγρια πρινάρια και ευώδη χόρτα, μυρσίνες, θυμάρια και άλλα, στολίζουν ταπεινά τους βράχους, όπως τα βλέπει κανένας εις τα ευλογημένα βουνά της πατρίδος μας» (΄Εκφρασις… σ.158).

Μέσα από μια αντιθετική εικόνα διδάσκει η Υμνολογία την αξία της υψοποιού ταπείνωσης. «Λαθών ετέχθης υπό το Σπήλαιον, αλλ΄ ουρανός σε πάσιν εκήρυξεν, ώσπερ στόμα, τον Αστέρα προβαλλόμενος Σωτήρ». Όπως ο Χριστός γεννιέται μυστικά στο ταπεινό σπήλαιο και ο ουρανός αναγγέλλει με το λαμπερό αστέρι σε όλους τον Σωτήρα, έτσι και κάθε πιστός που εκουσίως ταπεινώνεται, γίνεται ουράνιος άνθρωπος. Στην ίδια γραμμή ο Γρηγόριος Θεολόγος ερμηνεύοντας το «μυστήριο της θείας οικονομίας» ομιλεί για υψοποιό κένωση και «θεία πτωχεία», προκειμένου ο άνθρωπος να ανέλθει προς το Θεό, πληρούμενος δια της «αυτού θεότητος».

Στον εσπερινό των Χριστουγέννων μέσα από έναν ύμνο του Ανατολίου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως (5ος αιώνας) παρουσιάζονται όλα τα κτίσματα να προσκομίζουν στο νεογέννητο Χριστό την ευχαριστία τους: «οι άγγελοι τον ύμνον· οι ουρανοί τον Αστέρα· οι Μάγοι τα δώρα· οι ποιμένες το θαύμα· η γη το σπήλαιον· η έρημος την φάτνην· ημείς δε μητέρα Παρθένον». Μέσω της Παναγίας, που εκπροσωπεί το ανθρώπινο γένος, ανακαινίζεται ολόκληρη η δημιουργία και η «κτίσις αγάλλεται».

Όσιος Πορφυρίος Καυσοκαλυβίτης

Κι εδώ θα ήθελα να σας μεταφέρω τα λόγια ενός νεότερου χαρισματικού Αγίου της Εκκλησίας μας, του Οσίου Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου για το κάλλος της κτίσεως και για τη βοήθεια που μπορεί να προσφέρει να συναντήσουμε στη Βηθλεέμ, την Εκκλησία τον Χριστό: «Να χαίρεσθε όσα μας περιβάλλουν. Όλα μας διδάσκουν και μας οδηγούν στον Θεό. Όλα γύρω μας είναι σταλαγματιές της αγάπης του Θεού. Και τα έμψυχα και τα άψυχα και τα φυτά και τα ζώα και τα πουλιά και τα βουνά και η θάλασσα και το ηλιοβασίλεμα και ο έναστρος ουρανός. Είναι οι μικρές αγάπες, μέσα απ’ τις οποίες φθάνομε στη μεγάλη Αγάπη, τον Χριστό. Τα λουλούδια, για παράδειγμα, έχουν την χάρη τους, μας διδάσκουν με το άρωμά τους, με το μεγαλείο τους. Μας μιλούν για την αγάπη του Θεού. Σκορπούν το άρωμά τους, την ομορφιά τους σε αμαρτωλούς και δικαίους.

Για να γίνει κανείς Χριστιανός, πρέπει να έχει ποιητική ψυχή, πρέπει να γίνει ποιητής. «Χοντρές» ψυχές κοντά Του ο Χριστός δεν θέλει. Ο Χριστιανός, έστω και μόνο όταν αγαπάει, είναι ποιητής, είναι μες στην ποίηση. Την αγάπη ποιητικές καρδιές την ενστερνίζονται, τη βάζουν μέσα στην καρδιά τους, την αγκαλιάζουν, την νιώθουν βαθιά…

Η φύση είναι το μυστικό Ευαγγέλιο. Όταν, όμως, δεν έχει κανείς εσωτερική Χάρη, δεν τον ωφελεί η φύση. Η φύση μας ξυπνάει, αλλά δεν μπορεί να μας πάει στον Παράδεισο. Ο πνευματέμφορος, αυτός που έχει το Πνεύμα του Θεού, προσέχει όπου περνάει, είναι όλο μάτια, όλο όσφρηση. Όλες του οι αισθήσεις ζούνε, αλλά ζούνε με το Πνεύμα του Θεού. Είναι αλλιώτικος. Όλα τα βλέπει κι όλα τ’ ακούει· βλέπει τα πουλιά, την πέτρα, την πεταλούδα…. Περνάει από κάπου, αισθάνεται το καθετί, ένα άρωμα, για παράδειγμα. Ζει μέσα σε όλα· στις πεταλούδες, στις μέλισσες κ.λπ. Η Xάρις τον κάνει να είναι προσεκτικός. Θέλει να είναι μαζί με όλα».

Σε εποχή πολυλογίας, αργολογίας και πληθωρισμού ακόμη και του εκκλησιαστικού λόγου είναι σχεδόν αδύνατο να εκτιμηθεί η αξία της σιωπής, καθώς και τα μυστικά ακροάματα του Πνεύματος και η θεία παιδαγωγία της κτίσεως. Όλοι κινδυνεύουμε να χάσουμε το δρόμο προς την Βηθλεέμ και έχουμε ανάγκη από φωτεινό αστέρι. Είναι δύσκολο στη σύγχρονη ορθολογιστική εποχή να προσεγγίσει κάποιος τη θεία Γέννηση όπως ο Ιωσήφ. Εκείνος όμως, που θα υπερβεί το κέλυφος της ανθρώπινης λογικής και θα λευκάνει την καρδιά του, θα γευθεί έστω και αμυδρά την παρουσία του «πτωχεύσαντος δι’ ημάς» Λυτρωτή. Θα γευθεί μυστικά την καθαρτική, φωτιστική και θεοποιό θεία ενέργεια. Θα σκιρτήσει ο Χριστός «ένδον, εν τη καρδία του».